Situ Gede Tasikmalaya (Panyumputan Koruptor Karajaan)

Koruptor Karajaan Sunda Nyarumput di Situ Gedé

POLAH-polah culika saperti ngagasab pakaya nagara, ti jaman Karajaan Sunda ogé geus aya. Koruptor ti jaman ka jaman, nyarumputna téh di wewengkon anu kiwari jadi Situ Gedé, Tasikmalaya.

TONG boroning urang Tasikmalaya, dalah nu séjén gé ka Situ Gedé mah geus arapaleun. Ari Situ Gedé téh, hiji objék wisata alam, perenahna di Kota Tasikmalaya. Saban poé peré jadi pangjugjugan jalma. Angot dina Lebaran jeung Taun Baru mah, loba acara jang pameungkeut turis. Sapopoéna sok diaruseupan kalawan gratis, kajaba mayar asup ka lokasi anu teu pati mahal.
Ngan deuih tong boroning urang luar, dalah urang Tasikmalayana ogé, ari kana riwayat Situ Gedé mah loba anu teu arapaleun. Kanyahoan sotéh duméh ka redaksi UGa krang-kring urang Tasikmalaya anu nelepon, cenah ménta dipangdongéngkeun Sasakala Situ Gedé.
Maluruh riwayat Situ Gedé mémang rada susah. Euweuh catetan resmi anu bisa dipaké sumber inpormasi. Manggihan sawatara kolot-kolot nu aya di sabudeureun situ, paling apal dina kajadian-kajadian jaman Belanda atawa Jepang. Kajadian béh ditu béh ditu anu jadi pangaresep  udagan tim invéstigasi UGa, teu arapaleun.
“Sanés teu aya anu apal kétah, ngan riwayat Situ Gedé mah, tos lami ditutup ku para karuhun, disumputkeun dibuni-buni teu kénging aya anu terang ...” ceuk Sumaji (60). Sumaji mah sabenerna lain urang Tasikmaaya tulén, da manéhna mah pituin urang Pangandaran. Ngan manéhna saeutik-saeutik nyaho riwayat Situ Gedé jaman baheula pisan, ladang paméré ti kolot-kolot urang dinya.
“Tos maot ari nu masihan riwayat mah.”
“Sok atuh béjakeun ka abdi, Mang ...” ceuk UGa.
“Har, nya teu bisa, pan ceuk karuhun di dieu gé ulah diuar-uar, kudu tetep disumputkeun dina lalangsé,” ceuk Sumaji.
“Naha maké kudu disumput-sumput?”
“Sabab riwayat di ieu tempat téh henteu matak agul keur para turunanana,” ceuk Sumaji.
“Enya, pédah naon maké dianggap teu mawa kaagul keur jalma kiwari téh?” UGa haben tetelepék, tur ahirna anu pajah kudu dibuni-buni téh disingraykeun teu kahaja.
Jadi, kieu cenah riwayatna téh.
Ngajengléngna Situ Gedé mah anyar pisan, sabab ayana kakara dina taun 1530 Maséhi, nyaéta sabada aya hiji gunung di éta wewengkon bitu rohaka. Éta gunung, jaman harita disebutna Gunung Pancawanaya. Naha ayeuna gunung téh aya kénéh ngan geus ganti ngaran, teu écés.
Sanggeus Gunung Pancawayana bitu, ti jero taneuh ngaburial cai, lila ku lila ngabentuk talaga atawa situ, nya Situ Gedé kiwari ngaranna.
Di Situ Gedé tug ka kiwari aya hiji pilemburan. Sabenerna éta kasebut pilemburan kuna, sabab ti baheula gé, nyaéta ti saméméh aya situ, ari lembur mah geus aya. Malah nu disebut baheula téh nyaéta ti jaman pasca Karajaan Tarumanagara kénéh.
Ti taun 1119 Maséhi, di éta tempat geus aya lembur, ngaranna Sinjang Moyang. Bisa jadi deuih, ngaran Sinjang Moyang mimiti dipiwanohna mah béh dieuna deui, nyaéta sanggeus di éta tempat kungsi aya kajadian géhgér. Ka éta tempat dina taun 1501 Maséhi datang sabubuhan pasukan karajaan Galuh, dibantuan ku karajaan-karajaan leutik nu aya di wewengkon antara Garut-Tasikmalaya jeung Ciamis harita,  ngarurug, merangan jeung ngabinasa pangeusi lembur. Ukur barudak leutik anu teu dibinasa mah.
Naha maké dirurug ku saban karajaan? Sabab Lembur Sinjang Moyang ti baheula kénéh geus dicuriga dipaké nyarumputna para koruptor. Saban pangagung karajaan anu ngagasab pakaya nagara, lumpatna téh ka Lembur Sinjang Moyang. Naha deuih pangeusi Sinjang Moyang dadaékanan ngilungan jalma jahat? Sabab urang lembur Sinjang Moyang tina ladang ngilungan jalma jahat téh maranéhna boga kauntungan, nyaéta narima bagi hasil atawa peresénan ti para pajabat korup téa.
Ladang tina nyumputkeun pajabat korup, teu weudeu Lembur Sinjang Moyang jadi medah-meduh. Raja Miri, nyaéta tua kampung Sinjang Moyang, hirupna medah-meduh teu bina ti kahirupan hiji raja baé. Nu matak dilandi Raja Miri, bisa jadi hirupna towéksa teu bina ti kahirupan raja baé. Tapi deuih, ngaran Raja Miri ogé bisa jadi lantaran manéhna téh lain turunan joré-joré, da manéhna aya getih turunan ti para Raja Galuh. Malah ka luhurna mah, masih kénéh nyambung jeung Tarumanagara. Dina taun 1119 Maséhi aya sabubuhan turunan ménak ti Tarumanagara sumebar mencar ka ditu ka dieu, di antarana aya anu bubuara di éta tempat, nurunkeun anak-incu-buyut jeung saterusna. Ngan teuing kumaha mimitina, ujug-ujug saréréa samiuk, Lembur Sinjang Moyang merenahkeun manéh jadi tempat nyumputna koruptor. Heug mangka ti jaman ka jaman lalakonna téh. Dina jaman Karajaan Sunda/Galuh aya anu nyumput bari mawa pakaya nagara kayaning emas, inten, berlian. Pon kitu deui urang Karajaan Kéndan. Parat, tepikeun ka jaman Pajajaran. Sinjang Moyang téh hartina panutup karuhun. Paripolah karuhun kudu dipindingan ulah diuar-uar. Mun enya hartina kitu, bis jadi ngaan Sinjang Moyang mah lahirna téh béh dieu béh diu nyaéta dilandi ku para turunan anu embung wiwirang karuhun diuar-uar. Bisa jadi meureun satutas taun 1501, riwayat lembur téh ditutup-tutup. Kilang kitu, lain hartina polah “nyumputkeun koruptor” jadi leungit, da kabiasaan mah terus manjang. Buktina dina jaman Pajajaran anu kajadianana béh dieu, angger we kabiasaan nulungan pajabat korup mah teu dileungitkeun. ***

Si Nyai Dyah Pitaloka

LAWANG SAKETENG

Ngagali peupeuyeuman nu geus ratusan taun disidem, kiwari diguar malah mandar jadi cacaang, ka sing saha anu ngagunemcaturkeun hiji kajadian nu dibere ngaran Perang Bubat.

Sampurasun…

Lawang saketeng kiwari dibuka dina enas galur intina, nalika Majapait nu diluluguan ku Hayam wuruk nu gaduh papatih Gajah Mada. Hiji kaayaan nu tempatna di wewengkon Jawa Timur, masih na amparan hiji nusa atawa pulo, di Beulah kulon kacatur aya hiji wanoja nu kawentar ku kageulisasanana, turunan rundayan ti hiji pamangku karajaan Galuh Kawali, ieu 2 karajaan boga kamerdekaan masing-masing.
Dijentrekeun karajaan nu di beulah kulon teh, nya dipupuhuan anu gaduh asma Prabu Maharaja Lingga Buana, astakalih putrana nu binekas wastana Dyah Pitaloka Citraresmi. Nya, Nyi Putri ieu pisan anu ngajadikeun Raja Hayam Wuruk gering nangtung ngalanglayung, kabungbulengan rasa nu anteb katresna nu teu kabendung. Teu dicaturkeun kumaha mimitina, nu eces ti Galuh arindit ngetankeun diwuwuh ku sahampalan prajurit.
Cag…tunda da geus tepi ka wewengkon nu geus diperenahkeun.
Hayam Wuruk bungah anu dianti-anti geus cunduk, sakumaha ilaharna tur geus disayagakeun ti anggalna, rek dipapag ku kahormatan karajaan, nya harita direureuhkeun heula di tempat anu ngaran Bubat tea, lilana eta ngareureuh 7 poe bingbilangan.
Dina waktu keur nungguan bingbilangan kana tujuh poe, nya aya nu daratang nu ngakukeun utusan ti majapait, ti dinya kajadian gunem catur antara anu ngakukeun utusan ti Majapait jeung ti pihak karajaan Galuh. Ti pihak karajaan Galuh tetep ngadagoan nepi ka 7 poe sakumaha anu geus dirarancang tea, sedengkeun ceuk utusan nu ngakukeun ti Majapait kudu harita indit ka karaton Majapait kalawan nembongkeun surat anu dicap karajaan . Ku lantaran dina adu renyom eta pada-pada embung eleh, nya antukna kajadian garelut anu kiwari disarebut Perang Bubat.
Dina ieu hal urang lenyepan kumaha posisi Gajah Mada anu sabenerna? Nu datang ka eta tempat teh utusan anu ngaku-ngaku Patih Gajah Mada . Patih Gajah Mada anu asli harita disamunikeun ku kelompok nu ngayakeun makar ka dirina, kadatangan rombongan ti karajaan Galuh Kawali anu tujuanana rek ngadahupkeun antara Raja Hayam Wuruk jeung Putri Sunda, dijadikeun kasempetan ku maranehanana. Ieu hal dilantarankeun aya intrik politik anu memang teu resepeun kana ketak pulitikna Gajah Mada anu mangsa harita keur ngagedurkeun sumanget persatuan Nusantara.

RUMPAKA SATUTAS BUBAT
I. NYUNGSANG NA PAKEWUH NU SULAYA
Hampura ka balarea, lain rek megatkeun baraya katut rundayan tapi kitu igelna kahirupan nu geus kajamanan. Dina lolongkrang, renghap na nafas, nu tagiwur ku rasa, nyidem asmananing titis tulis, ngahanca lengkah pajueun hirup, sanggeus ngukur lampah. Muru ngetan seja nemonan pangangkir hiji raspati nu ngaguar tur mupuhuan Karajaan nu nelah tanah Majapait. Teu kaungkab dina rasa, teu kajudi dina hulu kolbu, estu mangsa nu nyerelek mawa poek. Sugan , pedah hate kebek ku kabungah diangkir ku pupuhu nagari anu didadasaran ku kameumeut rasa kacinta, tapi dalah di kumaha??? Anjog ka hiji tempat, eta mustika kabungah sirna, nu aya ngajadikeun hiji gurat kapeurih, kapait, jauh tina lukisan nu minuhan rasa nu dipiboga ku sakabeh manusa, nyatana ngagedur rasa katresna. Sanggeus apal pasungsang dina nyatana, ngabela hirup nangtungkeun hiji ajen pinajen, anu kacangkalak ku napsu kadunyaan, ngadhohirkeun nepi ka ngaleungitkeun, ngaku satria, nu aya nimbulkeun rasa haweuk, ngajauhan tur ngaragragkeun komara maranehanana nu moal leungit, geus ngawewejet nepi ka moal lila deui nagarana ancur tideuha tina jangji nu sulaya. Geura heug tarempokeun ku dulur-dulur sakabehna. Ahirna medar jurit pikeun ngabelaan basa nu cenah diangkir kalayan ngemban kaajegan nagara sewang-sewangan, ngaliurkeun rasa kaheman. Teu loba balad nu milu lumampah, matak teu kasebut tur teu bisa dilandi naha nu kitu teh perang? Da ceuk kuring luyuna mah disebut campuh garelut nu teu saimbang. Ngorolos nyalametkeun diri, paburencay, pikeun ngaleungitkeun raratan, aya nu salamet aya nu perlaya. Ngejat muru jalan ka kulonkeun malikan jalan nu geus kasorang, patebih jeung ingkang rama, dibarengan ku dalapan para dayang, teu kasusul teu kaberik, teu ngarasa aya nu ngudag, katipu ku panyamaran, malih rupa sangkar kurungan. Moal loba nu dicatur sanggeus tepi ka nagari deui, geus diniatan ti dituna moal arek ka Kaputren deui, seja lunta ngawisit diri, pikeun neangan jatining leumpang ka pamulangan. Na hiji dadampar ngarandeg rareureuh ( kiwari eta tempat disebut Randegan) teu jauh ti tempat ka luarna cai nu ngaburial lir kaluar tina tikoro ( kiwari disebut sanghyang tikoro sanes sanghiang tikoro nu aya di walungan Citarum tapi torowongan alam nu aya di walungan Cijolang nu ngawates antara wewengkon Jawa Barat jeung Jawa Tengah panjangna kurang leuwih 500 meteran). Maju deui lalampahan, mangsa nu aya harita maju ka sareupna, dina gembolan dikaluarkeun makuta ( kiwari eta tempat katelah Kampung Kuta), ciciren putri nagari. Bubuara di dinya rada lila, nempatan sedong dina batu ( kiwari eta tempat katelah Kampung Sodong), bisa mamprak sila nu tumaninah komo deui pami emok. Timbul kasono na hate hayang lunta, nempo nagara tapi haben ditahan, dikuat-kuatkeun, teu mere beja ka sasaha , nya kitu deui ingkang rama waktos tepang di Cigurandil meupeujeuhan ulah rek mulang deui ka Karajaan.
Mending nyidem ngasah diri jeung deui mupus tapak, sangkan teu diudag-udag ku prajurit urang Majapait. Sabab lamun arapaleun urang teu perlaya tangtu urang Majapait teu weleh nyusul sangkan bener-bener urang perlaya pikeun ngamusnahkeun ingkang rama jeung kula, nya nyamuni tina iburna urang sakabeh perlaya, antukna boh ingkang rama Prabu Linggabuana boh kula teu marulang deui ka Kawali, da tinangtu di Galuh aya deui nu mupuhuan, ngan hanjakal, deuleu ku maraneh kabeh kajadianana ngajadikeun nyatru kabuyutan antara Majapait (Jawa) jeung Galuh (Sunda), sanajan enya hal eta kaasup manusiawi, tapi lain eta nu dipiharep.
Euweuh deui nu diseja pikeun nyungsi sajatining diri, eta nu diteangan, hayang apal ka mana jatining diri pangbalikan. Porosot tarumpah kamenakan, ngalepaskeun kadunyaan, ngabagawan ngahiap mapag ka nur jatining diri. Teu ngalandi diri, teu nembongkeun diri, da euweuh nu nganyahoankeun yen kuring Dyah Pitaloka. Kula nu nyungsi diri putri sajati terah Galuh Pakuan.
Dina sajeroning ngalalana, hiji wanci kula leumpang semu ngidul meuntas walungan anjog ka hiji mumungggang pasir nu kiwari nelah Dayeuh luhur ( hiji tempat kaasup wewengkon Jawa Tengah), pilemburan nu pinuh ku tangkal kawung. Ari jaganing geto di dinya nelah sideumna Prabu Siliwangi, eta ge tetep miceun-miceun salasah, teu jauh ti dinya peuntaseunana deukeut-deukeut ka pulo Majeti, tapi kula teu nincak ka dinya, mulang deui ka Sedong (kampung Sodong). Hiji mangsa kula lugay ka beh kaler, anjog ka hiji tangkal nu keur pinuh ku buahna, ciibun katojo panonpoe, katempona lir inten (ti harita eta tangkal nelah tangkal saninten). Kungsi deui kula molohok tur ngarasa aneh aya kadu cucukna parondok pisan (ku hal eta di dinya nelah jadi lembur Kadu Pandak).
Kula teu incah balilahan tetep tumetep di sakuriling eta tempat nu kiwari katelah KAMPUNG KUTA, nu teu jauh ti KAMPUNG SODONG ayeuna.

II. SAADEGAN TINA LALAKON
Dasar nu geulis teu pupus ku kageulisanana mangsa ngarundaykeun rambutna dina leuwi, bari ngeueum sadadaeun, dampalna napak dina batu. Rambut baseuh diangir , diluluntur ku daun dadap cangkring, diberesihan ku kembang campaka munding seungit ngadalingding satungkebing leuwi, warna-warni kukupu ngurilingan Nyi Putri tedak menak ti Galuh nu keur ngalunta ngarereb di hiji tempat Sedong pamulihan.
Tina eta kajadian unggal taun dina hiji mangsa nu maneuh, kukupu warna-warni ti saban madhab daratang ka eta tempat murulang deui lir kawas nu geus ditulisan, jaganing geto eta tempat katelah PANULISAN ( kiwari eta tempat kaasup ka wewengkon Banjar).

III. NGAWISIK DIRI
Mangsa na lumampah, kula ngebrehkeun ka balarea. Satutas kajadian anu nimbulkeun rasa hemeng dina pikiran, nu nyangkaruk dina batin, nu hese disingkahkeun, ngemu kapanasaran, jauh tina sawangan tapi nyatana kitu.
Bubat geus ngaguratkeun na jiwa nurih hate kula sangkan neuleuman tina ieu kajadian, murugulna kahayang nu teu sapagodos jeung Ki Lanceuk di Galuh nu teu satuju leumpang milampah pikeun indit ka Majapait, nemonan pangulem Ingkang Rai nu nelah Hayam Wuruk. Kula karek eunggeuh ngarumpak kapamalian awewe nemonan lalaki, Ahirna kula lumampah, leumpang muru ka beh kidul sangkan anjog ka laut kidul seja muru ka hiji wewengkon, nya Cijulang anu dituju leumpang ngembat kungsi eureun di Jati Tujuh ngarereb di hiji guha bari neda-neda ka nu Agung, Si Nyai Dyah Pitaloka neneda sangkan salamet tepi ka nu dituju wates Galuh nu cirina cai ngocor lir tina tikoro ( torowongan alam nu aya di walungan Cijolang nu kiwari jadi wates antara wewengkon Jawa Barat jeung Jawa Tengah). “Anaking Ama lain tega teu babarengan dina lunta, Ama yakin jeung boga kayakinan, hidep bakal tepi ka nu diseja”.
Kula, ahirna tepi ka nu dijugjug nya ka Cijulang tea, di Cijulang tumetep teu mulang ka Kawali, bari kalan-kalan dina sajeroning ngalalakon, sok rajeun Kula leumpang ka sejen wewengkon.

Ageman Prabu Siliwangi

“ SASAKALA PRABU SILIWANGI”

Kaula Prabu Siliwangi nyakenkeun ka sadayana jamaah
Diya sakayan kaula nu Insya Allah ngabalai
Diya nyusuk nu dihapurankeun kaagama Islam
Nyian anaka arang-arang nuka kaula di wastupun
Nyakeun hate diyaya sakala dikailkeun di kaitkeun
Dipahetkeun nyakeun lelembut diyaya sakala arang-arang marifat
Puran kayan kegeugeuh diyayakeun ka gusti Allah
Diya dihampurakeun ka agama Islamna
Haturan dajar nyakeun hapur kaula kasabab
Neuteup diyaya teu nyakeun diaya sakala bisa musrik
Sakitu nu kaula bisa dibantoskeun diya kecapna
Susuhun dihampura diya kecap parit ieu upami aya kalepatan
Kaula Prabu Siliwangi Pangeran Pamanah Rasa”)

Manawi ieu pam dibasakeunana dina jaman kiwari janten unina kieu :

Kaula Prabu Siliwangi ngayakinkeun ka sakabeh jama’ah
Maneh sakabeh (ra’yat) kaula nu Insya Alloh netepkeun
Maneh asup ka agama Islam heug dihampura tur geus nyararita sumanggem ka kaula
Nya heug neangan kajayaan ulah kagok sing bener sing yakin
Eta intina ngararomong supaya jadi ma’rifat
Gusti Alloh nu ngawasa ieu alam, maka kajayaan sampurna
Tah lamun kitu asup ka agama Islam teh kafah
Tapi poma ulah ngayakeun na jero hate tur ngagung-ngagungkeun Siliwangi
Eta bisa musyrik
Sakitu kaula mere dina kecap kaula menta dihampura kaula bisi aya kecap kaula salah
Kaula Prabu Siliwangi Pamanah Rasa

Surahan tina Surahan harfiah Sasakala Prabu Siliwan

Beberkeun !
Bejakeun ka balarea, sangkan nyaraho yen kula ngagem ajaran KaRosulan, poma ulah jadi papasean jeung adu renyom anu ngajadikeun nur dhohir nur batin pasolengkrah, da deukeut-deukeutna tina suudzon. Tanbih aranjeun kudu longkewang ceuk basa, ceuk rasa, kabeh kudu bisa nganteur sangkan bashiroh muncul dina sakabeh alur getih nu aya dina raga. Mangka aranjeun kabeh ulah rek gasab dina harti lamun teu neundeun entong nyokot, hartina urang sakabeh kudu mepende hate, engkening jaga bakal patemu bakal panggih pangbalikan, pan urang kabeh geus arapal urang balik ka Alloh.
Ari ngaji larapna sakabeh gegebeng aya dina waruga urang, kudu ikhlas jeung teu weleh syukuran , naon atuh anu dipake agul ku urang, urang mah teu daya teu upaya. Sanggeus ngaji karek ngaju, neuleuman sakabeh ciciptaan nu dhohir jeung nu teu dhohir sangkan panggih jeung Mari’fatna Alloh, eta sakabeh urang kudu muhit. Laju kana ngaja, ngajalankeun sakabeh parentahNa nu digelar ngalangkungan Sang Rosul, sakabeh ageman tina Al Qur’an.

Catetan :
Prabu Siliwangi ngabasakeun Al Qur’an ku istilah Cupu Manik. Agama Islam diistilahkeun ku anjeunna Ageman KaRosulan.

Dina hiji waktu kula ngimpi dibawa kana hiji riungan nu gunem catur ngeunaan ageman, di antara dina eta riungan aya Syeh Quro.
Puspa Sarining Rahayu nu ngenas jaman harita di mana jelema nu surti ka diri nyaah ka awak heman kana renghapna napas sadami-sadami nyusud tepus ngahontal darajat kahirupan dina enggoning hirup di marcapada, nya eta neangan pangbalikan anu harita kacatet Hyang Aji Nalendra, nya eta anu geus nyiptakeun saged sadunya anu mere obor panonpoe nyatana eta ageman the ngawincik jero-jeroan ati meulah alur-alurna getih sangkan wanoh jeung sifat opat anu aya dina urang sakabeh , nya balikna urang sakabeh hayang balik ka nu nyiptakeun .
Sakabeh guntrengan dina eta impian ahirna kula wacis jeung ngarti gening luyu ageman anu diagem ku anak incu kula nyatana AGAMA ISLAM, mere warna ka nu di luhur (Puspa Sarining Rahayu) nya kula sumujud ti harita ngikrarkeun diri seja nyembah ka Yang Agung nu murbeng alam nyatana ALLOH nu ngagaduhan sifat Irodat 99 Asma anu Agung.
Bray caang tandes pisan batu hideung ngajegir, harita kula dibawa ngurilingan batu hideung, dibawa deui lulumpatan bari ngalung-ngalungkeun batu, diinuman ku cai nu ngagenyas.

Tsunami Pangandaran Panineungan Pait 2006

 Musibat Alam

MUSIBAT Tsunami di Pangandaran téh lumangsung dina tanggal 17 Juli 2006  poé Senén wayah soré. Cacak lamun kajadian  lumangsung poé Minggu kamarina, tangtu nu jadi korbanna ogé bakal jauh leuwih loba.

CEURIKNA urang Pangandaran katut wilayah   pakidulan, lain baé dina poéan kajadian musibat tsunami baé, tapi nepikeun ka dua taun sabada kajadian mah, lara-balangsak téh terus ngukuntit.
“Balangsak, margi usaha di objék wisata teu jalan salila dua taun campleng ...” ceuk Mang Dudu (54) nu puluhan taun usaha kana lauk baseuh.
Ceuk manéhna, tepika dua taun sabada Tsunami,  Pangandaran téh tiiseun baé,  suwung ku turis. Mun saméméh Tsunami,  saban malem Saptu, Malem Minggu terpika malem Senén, hotél-hotél loba pangeusina, ari sabada kajadian Tsunami mah, tiseun kabina-bina. Tepika genep bulan sabada Tsunami, hotél di Pangandaran lolobana suwung teu ngampihan turis. Malem Minggu di  Pangandaran, ngalaman sepi-jempling euweuh turis nu ngulampreng. Kaayaan karasa geueuman. Kumaha henteu rék kitu sabab mun peuting, anjing babaung di antara ruruntuk bangunan hotél anu geus rata jeung tanah alatan kasapu ombak Tsunami.
Kasangsara anu mawa kasedih ogé kaalaman ku pangusaha beuleum lauk. Nu biasana warung-warungna saban poé peré digarimbung ku turis anu balakécrakan dalahar beuleum lauk, meunang dua taun mah disebutkeun sepi, towong ku anu balanja.
“Mangkaning ari lauk baseuh mah keuna ku buruk. Tepika opat poé masih bisa diakalan diteundeun dina peti és, ngan ari lila  ku  lila mah, tetep bari. Ari diteundeun dina peti és, pan beuki  lila diteundeun, ongkosna beuki mahal da haben meulian és balok,” ceuk Dudu. Antukna cenah, lauk bari téh ditungtut dijualan dimurah-maréh ka tatangga.Lain hayang mulangkeun duit modal,  tapi ulah teu kapuluk teuing.
“Kantos ngamodal, balanja  lauk dua jutaeun, nu mulang ukur tilu ratus rébu,” pokna.
Pamayang gé nasibna teu béda ti anu ngandelkeun rejeki ti turis. Teu dibeulioan ku pangusaha rumah makan di Pangandaran, dicoba lunta ka Cilacap, tapi nya da saréréa keur pada ruksak,  nurunkeun  lauk di Cilacap gé hasilna teu sapira.
Musibat Tsunami di  Pangandaran téh kajadianana dina poé Senén tanggal 17 Juli 2006. Henteu nyangka sacongo buuk, Pangandaran anu sakitu éndahna dina kamarina,  Pangandaran anu sakitu gegekna ku turis dina kamarina, naha atuh ari isukna pasosoré, datang lambak satangtung tangkal kalapa. Nu geus dibéjaan ti awalna alatan aya lini, geus nyingkah ngajauhan basisir, tapi  loba anu haré-haré.
Wilayah anu parna kasapu lambak téh lolobana anuperenahna di Basisir Kulon  sabab éta mah wilayah anu langsung nojo ka samudera. Di éta wilayah,ampir kabéh adegan kaléléd ombak gedé. Nu saralamet mah anu unggah ka bangunan loténg weweg wé. Atawa aya deui anu nérékél  kana tangkal kalapa.
Kajadian datangna ombak gedé téh teu pati lila,  ukur memenitan. Ngan waktu anu singget kitu téh geus ngarobah kaayaan Pangandaran anu tadina éndah jadi burakrakan.
“Pangandaran téh disasaakna dua kali.  Mimitina ditarajang ku ombak luhur, geus kitu ku cai anu mulang deui ka tengah,” ceuk Dudu.
Sawaktu cai balik deui ka tengah, loba anu kaséréd kabawa ka sisi basisir, tapi teu  kurang-kurang anu nyangsang dina naon wé. Puluhan awak jalma nyarelap dina naon, naha dina kamalir, naha dina sela-sela kai, naha nyangsang dina dahan kai jeung sajabana. Jalma anu saralamet loba anu tingga kalongeun, boro ka bisa nulungan nu séjén. Aya anu gogorowokan nyalukan kulawargana anu nyao aya di mana- naha salamet naha cilaka. Atawa aya baé anu  kurah-koréh néangan banda bogana tina ruruntuk  imahna.
“Abdi leungit sepeda motor,  kulkas, katut televisi,” ceuk Bu Imas.  Cenah loba anu leungiteun harta-banda, sakitu gedé saperti sepeda motor, teu kapanggih deui.
Aya 197 urang anu tiwas jeung 85 urang leungit. Dina kapanggihna, loba layon anu teu kanyahoan si saha si sahana. Boa bakal jauh leuwih loba lamun kajadian téh lumangsung poé Minggu kamarina sabab loba jalma anu piknik.
Di Astana Buda, basisir kulon, aya 70 makam nu teu kacatet saha-sahana sabab éta kapanggihna geus teu mangrupa.
“Mugia ulah kaalaman ku anak-ncu ...” ceuk Dudu.
Ari Sumpena mah anu harita jadi pamayang, ti bada musibat tsunami téh eureun ngala laukna sabab baluas.
Basa pas kajadian tsunami, manéhna katut sababaraha baturna keur ngangkleung di tengah laut.
“Teu karaos aya ombak gedé ari lain karasa aya anu ngariyeg mah. Ngala lauk téh jongjon wé. Ngan basa abdi balik ka darat, kaayaan basisir mungguh pangling, teu apal ka mana nya kudu hanjat da sagalana jadi baréda jeung pikaketireun,” ceuk Sumpena.
Sanggeus nyaho yén cikénéh Basisir Pangandaran kaléléd tsunami, kakara panik. Imahna geus euweuh. Ngan kulawargana salamet da cenah basa cai laut ngadadak saat,  geus dibéjaan baka;l aya tsunami, atuh ngarungsi ka jauhna.
“Abdi baluas, hariwang ninggalkeun kulawarga, matak ayeuna mah milih ngabéca wé di Pangandaran téh,” ceuk Sumpena. ***

Investigasi Kebon Raya Bogor

Di Kebon Raya Bogor Ngaleuya Bahan Kageulisan

INVESTIGASI sajarah Pajajaran di wewengkon Bogor anu ku tim investigasi Sajarah Allternatif dipilampah minggu kamari, ngahasilkeun béja-béja anu mungguh matak pikaaguleun. Nu kapanggih di wilayah Bogor,  lain baé sajarah ngeunaan nu sifatna istana centris Karaton Sri Bima  Punta Narayana Madura Suradipati baé, tapi manggihan béja-béja séjénna di saluareun kahirupan pulitik jeung tata nagara jaman Pajajaran.

“Naon margina para putri Pajajaran gareulis maranis eung camperenik?” ceuk  urang Kampung Pulo sawatara waktu samemehna. Nu nulis ngabigeu.
“Sabab dina jaman Pajajaran harita, bacacar ahli kecantikan, mun ceuk jaman harita mah,” omongna.
Atuh saterusna mah dararad Bah Juhana nerangkeun. Teu panjang-lébar, teu  gemet, tapi intina manéhna nerangkeun yén di Pajajaran harita beunghar ku ramuan kageulisan. Cenah loba jenis tutuwuhan anu lamun diramu dihijikun, bakal bisa dipaké ngarawat awak, ngarawat kulit ngarawat beungeut jeung awét ngora. Kitu sababna cenah para putri dina jaman Pajajaran baroga keureutan beungeut anu geulis jeung awét ngora. Kabéh ogé cenah tina ramuan alami anu dihasilkeun tina tutuwuhan anu aya di sabudeureun Pajajaran, kaasup nu aya dikebon raja.
“Tuh, di  Kebun Raya Bogor, sakumna tutuwuhan jang kageulisan tepika kiwari gé  masih kénéh aya jeung euweuh nu leungit,” ceuk Bah Juhana. Ngan sawaktu nu nulis ménta penjelasan sacara mérélé, Bah Juhana urang Kampung Pulo harita nolak sapajodogan.
“Kahiji moal dipercaya, kaduana mun dipercaya sieun tutuwuhan di Kebun Raya loba nu leungit,” pokna. Ceuk manéhna, geus wé da urang mah cenah sok leuwih percaya kana produk deungeun batan nu aya di lembur sorangan.
Jadi inget kana kajadian sawatara taun ka tukang. Kungsi aya urang Sunda anu manggihan ramuan kageulisan tradisi masarakat Pajajaran.Basa ku manéhna ditatawarkeun ku industri nasional, euweuh nu daék nampa da teu percaya. Ari basa ditatawarkeun ka Nagri Koréa,   mani babari nyanggutna. Ayeuna hak patent ramuan Pajajaran geus gubrag ka bangsa Koréa. “Jeung moal aya label Pajajaran,” ceuk Bah Juhana.